دعاهای وارده و غیر وارده / دلایل عربی خواندن دعاها

دعاها را می‎توان از یک نظر به دو بخش تقسیم کرد. برخی ادعیه از زبان پاک معصومین(ع) است که از طریق نقل در کتب حدیثی به ما رسیده است به گونه‏ای که الفاظ و محتوای آنها از غیر معصوم نیست. این دسته از دعاها را به نام« ادعیه مأثوره» یا «دعاهای وارده» نامگذاری کرده‏اند.

دسته دیگر مطلق دعا و نیایش را گویند که آدمی بر زبان می‎راند و بنا به نیاز خود، حدیث نفس خویش را می‎گوید و در حقیقت خود دعا را خلق می‎کند نه اینکه از دعاهای وارده سود جوید و آنها را نقل کند. این دسته از دعاها را «ادعیه مطلقه» یا «دعاهای غیروارده» می‎نامند. مهمترین تفاوت بین این دو دسته از دعاها آن است که در دعاهای غیروارده محدودیتی وجود ندارد و فرد در هر زمان و مکانی به فراخور علاقه و رغبت خویش می‎‏تواند هر نیایشی را انشاء کند لیکن برخی از ادعیه مأثوره می‎بایست بدون کم و زیادتی خوانده شود همچنان که برخی دعاها مختص به زمان یا مکان خاصی است.

در روایت آمده است: علاء بن کامل گوید: شنیدم از حضرت امام صادق(ع) که می‎فرمود یاد کن پروردگار خویش در درون خود به زاری و ترس با صدای آهسته. مقصود هنگام شب است که بگوییم «لااله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، یحیی و یمیت و یمیت و یمیت و یحیی و هو علی کل شی ٍقدیر».

علاء بن کامل گوید گفتم جمله « بیده الخیر» در این ذکر نبود چطور است من بیفزایم؟ فرمود: درست است که خیر به دست خداست ولی چنانکه گفتم بگو و کم و زیاد در آن نکن و آن را ده بار بگو و نیز هنگام طلوع آفتاب و هنگام غروب آن ده بار بگو« اعوذ بک بالله السمیع العلیم».

فضیلت‎های دعاهای وارده بیشتر است یا دعاهای غیروارده

بحث دعا و برتری یک دعا نسبت به دعای دیگر طبعاً مستلزم شناخت «داعی» و « مدعو» خواهد بود اگر نظر به مدعو که خدای بزرگ است افکنیم و او را به همه بزرگی و شایستگی و صفات خوب و پسندیده بشناسیم بر خود لازم می‎دانیم که در نزد چنان خدایی جز به نیکوترین سخن دعایی بر زبان نرانیم و از آنجا که دعاهای وارده از زبان پاک پیامبران و ائمه معصومین(ع) جاری شده و آنان بیش از هر کسی، هم بر خدا معرفت داشته و هم بر نیاز واقعی انسان واقف بوده و بهتر می‎دانسته‏اند که چگونه با خدا ارتباط برقرار سازند. استفاده از ادعیه مأثوره دارای فضیلتی صد چندان خواهد بود لیکن اگر داعی و دعا کننده فردی امٌی و بی سواد و از نعمت فهم مطالب ادعیه مأثوره محروم است و با قرائت ادعیه مأثوره زمینه توجهات عمیق قلبی برایش میسر نمی‎شود حدیث نفس و خواندن دعاهای غیروارده از فضیلت بیشتری برخوردار خواهد بود تا آنکه بخواهد صرفاً به لقلقه زبان بسنده کند.

ناگفته پیداست که تأثیر شدید ادبیات فارسی از زبان عربی و معرب گشتن برخی الفظ فارسی در لسان عربی که ادعیه مأثوره بدان زبان بیان شده است زمینه درک بسیاری از مطالب را برای فارسی زبانان فراهم ساخته است و طبعاً استفاده از اکثر دعاهای مأثوره برایشان میسر شده است و لذا فضیلت و شرافت دعاهای وارده بر هیچ یک از ایرانیان پوشیده نیست.

امروز نیز به برکت انقلاب اسلامی- که رسالت ترویج فرهنگ قرآنی را در این سرزمین برعهده گرفته است- کودکان و نوجوانان، بزرگان و پیران ، زنان و مردان با آموزش زبان عربی و قرائت قرآن و شرکت در مجالس دعاهای کمیل ، ندبه، توسل و.... می‎کوشند تا با بهره‏‏مندی هرچه بیشتر از ادعیه مأثوره ، چهره خداگونه‏تری پیدا کنند.

حضرت آیت الله مشکینی ضمن اینکه طلب حاجت را با توجه قلبی بهتر از خواندن ادعیه مأثوره می‎داند که فقط لقلقه زبان است لیکن، در بیان دلیل برتری و فضیلت ادعیه مأثوره برای آشنایان به مفاهیم دعا چنین می‎فرماید: زیرا معصومین (ع) یعنی پیام آوران و امامان به امراض روحی فرد و جامعه آشناتر و در نحوه درخواست حاجت و چگونگی بیان و طرح آن و کیفیت راز و نیاز با حق تعالی آگاه‏تر و بیناتر بوده‏اند آنها می‎دانستند که بشر چه نقصی را واجد و چه کمالی را فاقد است، چه باید بکند و چه باید بخواهد. اما سایر انسانها چون غیر معصومند گاهی به جای خیر خویش ، شر و عوض سود خویش، زیان و به جای سعادت خویش شقاوت می‎طلبند.(المصباح المنیر ص 24).

بهترین دعاها، دعاهای وارده در قرآن کریم و اخبار اهل بیت (ع) است زیرا که برای مکالمه با بزرگان باید اول زبان آن را آموخت و آداب حضور را یاد گرفت سپس برای عرض حاجت و اظهار مطلب به حضور ایشان رفت. برای اینکه ممکن است با گفتن کلماتی نامناسب با مقام و منزلتشان، به جای جلب توجه و عنایت موجب اعراض و بی مهری بلکه خشم و غضب او را فراهم نمود.

در پاسخ به اینکه خواندن دعاهای عربی برای کسانی که معنی آن را نمی‏فهمند چه فایده‏ای دارد؟ اولاً، برای حاجات دنیا و آخرت دعاهای مخصوص از سوی معصومین(ع) توصیه شده است. ثانیاً، گاهی در یک لفظ مخصوص آثاری است که در لفظ دیگر نیست، اگر چه همان معنی را داشته باشد، لذا در این حالت به دعا کننده بهره‏هایی می‎رساند، گرچه معنای آن را نداند. خواندن دعاهای وارده از ائمه معصومین(ع) به این نیت مؤثر و دخیل در حاجت است. ثالثاً، اگر دعا کننده‏ای اجمالاً بداند دعایی که می‎خواند برای همان حاجت از سوی معصومین(ع) توصیه شده کفایت می‏کند و نیازی به آگاهی تفصیلی نیست. رابعاً، مطلق دعا کردن به طور مشروع به هر زبانی که باشد مطلوب است و در اخبار هم به آن تحریض و ترغیب شده است لیکن دعاهای وارده در مقایسه با اینها بهتر و فضیلتش بیشتر است.